Μια αριστερή πρόταση για την ρύθμιση της μαζικής επικοινωνίας και της δημόσιας σφαίρας

Posted on 13 June, 2012 by Niκος Smyrnaios

Στις επερχόμενες εκλογές υπάρχουν βάσιμες ελπίδες για την ανάδειξη μιας αριστερής ή τουλάχιστον προοδευτικής κυβέρνησης με βασικό συστατικό τον ΣΥΡΙΖΑ.
Οι υπεύθυνοι αυτού του κόμματος και γενικότερα οι αντιπρόσωποι της Αριστεράς παραπονούνται δικαιολογημένα για την αρνητική στάση των ΜΜΕ απέναντι τους. Οι ίδιοι στηλιτεύουν δικαίως την κακή ποιότητα των τηλεοπτικών ειδήσεων, που μεταμορφώνονται συχνά σε φορείς συνειδητής παραπληροφόρησης στα όρια της ωμής προπαγάνδας.
Σε αυτά μπορούμε να προσθέσουμε την έλλειψη δεοντολογίας και παιδείας από ένα μεγάλο κομμάτι του δημοσιογραφικού δυναμικού, την εξάρτηση των κυρίαρχων ΜΜΕ από επιχειρηματικά και πολιτικά συμφέροντα και το γενικότερο πλαίσιο ανομίας μέσα στο οποίο λειτουργεί η μαζική επικοινωνία στη χώρα το οποίο και ευνοεί παραβατικές συμπεριφορές.
Παραδόξως όμως παρόλη την κριτική που ασκείται στα κυρίαρχα ΜΜΕ από τον ΣΥΡΙΖΑ, το πρόγραμμα του δεν προτάσσει μια εναλλακτική πρόταση για τη ρύθμιση στον τομέα αυτό. Πιο συγκεκριμένα, στο επικαιροποιημένο πρόγραμμα του κόμματος που παρουσιάστηκε την 1η Ιουνίου, το κομμάτι που αναφέρεται στα ΜΜΕ είναι η εξής παράγραφος λίγων γραμμών:

“Αναβάθμιση του ρόλου του ΕΣΡ ώστε να διασφαλίζει την αντικειμενικότητα και την ποιότητα των εκπομπών της κρατικής και ιδιωτικής τηλεόρασης. Εφαρμογή της νομοθεσίας που προβλέπει καταβολή τέλους για τη χρήση συχνοτήτων τηλεόρασης από τα ιδιωτικά κανάλια. Ποιοτική αναβάθμιση και δημοκρατική λειτουργία της δημόσιας τηλεόρασης και ραδιοφωνίας.”

Είναι απόλυτα σαφές ότι οι λίγες αυτές αόριστες αράδες είναι παντελώς ανεπαρκείς για τη αντιμετώπιση ενός σημαντικού και βαθιά πολιτικού προβλήματος όπως η λειτουργία των ΜΜΕ στη χώρα. Παρακάτω θα προσπαθήσω να δείξω ποια θα μπορούσε να ήταν μια αριστερή πρόταση για την ρύθμιση της μαζικής επικοινωνίας και της δημόσιας σφαίρας.
Θεωρητικό υπόβαθρο
Σύμφωνα με τον κλασικό ορισμό της δημόσιας σφαίρας από τον Jürgen Habermas, τα ΜΜΕ παίζουν κεντρικό ρόλο στις σύγχρονες αστικές δημοκρατίες οι οποίες βασίζονται στην αρχή της αντιπροσώπευσης. Από τη στιγμή που ο κάθε πολίτης δεν μπορεί να συμμετάσχει άμεσα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και άρα δεν έχει πρωτογενή πληροφόρηση, η γνώμη που σχηματίζει για τα κοινά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την λειτουργία των ΜΜΕ.
Εάν αυτά λειτουργούν σε υγιή περιβάλλον, σεβόμενα αρχές όπως η πολυφωνία, η αντικειμενικότητα, η ανεξαρτησία από οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα κλπ. η αντιπροσωπευτική δημοκρατία μπορεί να λειτουργήσει (με όλα τα εγγενή μειονεκτήματα της). Στην αντίθετη περίπτωση, όπως είδαμε στην Ελλάδα τα τελευταία είκοσι χρόνια, το πολίτευμα υποβιβάζεται σε ένα είδος τηλεοπτικογενούς ολιγαρχίας με τα γνωστά αποτελέσματα.
Το συμπέρασμα που βγαίνει από αυτή τη διαπίστωση είναι ότι τα ΜΜΕ και δη τα πιο δημοφιλή από αυτά, όπως το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, αποτελούν κατεξοχήν δημόσια υπηρεσία. Υπό αυτή την έννοια ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους και της κοινωνίας νομιμοποιείται όχι μόνο σε ότι αφορά την ΕΡΤ αλλά και τα ιδιωτικά κανάλια, κάτι που αναγνωρίζεται ρητά από το Σύνταγμα της Ελλάδας.
Η ιδέα αυτή ισχυροποιείται από το γεγονός ότι η ιδιωτική ραδιοτηλεόραση χρησιμοποιεί για την εμπορική της δραστηριότητα ένα δημόσιο αγαθό που χαρακτηρίζεται από σχετική σπανιότητα: τις ραδιοτηλεοπτικές ερτζιανές συχνότητες.
Το Σύνταγμα της Ελλάδας προβλέπει λοιπόν ήδη τον δημόσιο έλεγχο της ιδιωτικής ραδιοτηλεόρασης ως προς δύο κατευθύνσεις: την ποιότητα των προγραμμάτων και την αδειοδότηση και λειτουργία των καναλιών.
Ένα επιπλέον στοιχείο αφορά τα δίκτυα τηλεπικοινωνιών μέσω των οποίων διοχετεύονται πληροφορίες και διαδικτυακές υπηρεσίες. Και σε αυτή την περίπτωση δικαιολογείται δημόσιος και κοινωνικός έλεγχος της λειτουργίας των πάροχων διαδικτυακών υπηρεσιών.
Από τη μία λόγω της αυξανόμενης σημασίας του διαδικτύου για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Από την άλλη διότι οι πάροχοι διαδικτυακών υπηρεσιών χρησιμοποιούν για την δραστηριότητα τους την υποδομή του τηλεφωνικού δικτύου η οποία χρηματοδοτήθηκε, μέσω του ΟΤΕ, από τον Ελληνικό λαό.
Γενικές αρχές και στόχοι
Οι γενικές αρχές μια αριστερής πρότασης για τη ρύθμιση της μαζικής επικοινωνίας θα μπορούσαν να είναι οι εξής:
1.Η μαζική επικοινωνία είναι βασικό συστατικό του δημοκρατικού πολιτεύματος.
2.Υπό αυτή την έννοια τα ΜΜΕ δεν πρέπει να λειτουργούν μόνο με βάση τα κριτήρια της αγοράς αλλά με βάση το δημόσιο συμφέρον. Αυτό σημαίνει ότι όταν υπάρχει σύγκρουση μεταξύ των δύο, πρέπει να υπερέχει το δεύτερο.
3.Ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους και της κοινωνίας νομιμοποιείται από τη τεχνική φύση και τον τρόπο λειτουργίας των ηλεκτρονικών ΜΜΕ (τηλεόραση, ράδιο, διαδίκτυο).
4.Η ρύθμιση των ΜΜΕ δεν αποτελεί προνόμιο του κράτους αλλά σε αυτήν πρέπει να συμμετάσχουν όσο το δυνατόν περισσότεροι κοινωνικοί φορείς και ομάδες.
5. Πρωταρχικό μέλημα της ρύθμισης δεν είναι η επιβολή ενός μοναδικού μοντέλου από τα πάνω αλλά, αντίθετα, η δημιουργία ενός επικοινωνιακού οικοσυστήματος αποτελούμενου από διαφορετικά οικονομικά και δημοσιογραφικά μοντέλα μεταξύ των οποίων και αυτά που η αγορά και το κράτος δεν μπορούν να παράγουν και να συντηρήσουν.
Ο σεβασμός των παραπάνω αρχών προϋποθέτει την επίτευξη των εξής στόχων:
1. Ισχυρή, ανεξάρτητη και ποιοτική δημόσια ραδιοτηλεόραση.
2. Αυστηρά ρυθμιζόμενη, πολυφωνική και διαφανή ιδιωτική ραδιοτηλεόραση
3. Δημόσια υποδομή που να επιτρέπει την πρόσβαση στο διαδίκτυο για όλους σε καλές συνθήκες και με μικρό κόστος.
4. Συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση της δημόσιας ατζέντας και ελεύθερη δημόσια έκφραση για όλους.
5. Δημιουργία μη εμπορικών περιεχομένων και καινοτόμων εφαρμογών στον τομέα του πολιτισμού και της δημοσιογραφίας.
6. Οικονομική και επαγγελματική ανεξαρτησία των δημοσιογράφων .
Μέτρα
Η επίτευξη των παραπάνω στόχων προϋποθέτει τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων. Ενδεικτικά κάποια από αυτά θα μπορούσαν να ήταν τα εξής:
- Αλλαγή του τρόπου διοίκησης της ΕΡΤ μέσω ενός μοντέλου βασιζόμενου στη συμμετοχή ανεξάρτητων προσωπικοτήτων και κοινού, μέσω εκλογής αντιπροσώπων. Η νέα διοίκηση ορισμένη μετά από διαγωνισμό και διαφανή αξιολόγηση δεν θα είναι μετακλητή από την κυβέρνηση.
- Επικαιροποίηση των στόχων της δημόσιας τηλεόρασης με έμφαση στον πολιτισμό και την πληροφόρηση.
- Διακοπή της διαφήμισης στη δημόσια ραδιοτηλεόραση.
- Επαναπροσδιορισμός της αποστολής και της σύνθεσης του ΕΣΡ και αύξηση των πόρων και των ανθρώπινων μέσων που διαθέτει. Τα νέα μέλη θα επιλεχθούν μετά από ανοιχτό και διαφανή διαγωνισμό. Η σύνθεση του ΕΣΡ θα περιλαμβάνει υποχρεωτικά αντιπροσώπους των τηλεθεατών, ειδικούς από διαφορετικές επιστημονικές κατευθύνσεις και όχι μόνο νομικούς (κοινωνιολόγους, ψυχολόγους, οικονομολόγους, ειδικούς στην πληροφορική) και αντιπροσώπους των πανεπιστημιακών τμημάτων σχετικών με το αντικείμενο.
- Δημιουργία ανεξάρτητης αρχής ελέγχου του συστήματος μέτρησης της τηλεθέασης ή εκτενής έλεγχος του από το ΕΣΡ. Επιβολή διαφανών κανόνων λειτουργίας και εάν κριθεί απαραίτητο δημιουργία ενός εναλλακτικού συστήματος μέτρησης με την ένταξη ποιοτικών κριτηρίων.
- Ανάκληση όλων των προσωρινών αδειών λειτουργίας τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών και επανεξέταση τους σε μηδενική βάση.
- Επιβολή αυστηρών κανόνων λειτουργίας τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών και επανεξέταση των αδειών σε τακτά χρονικά διαστήματα.
- Πλήρης διαφάνεια σε ότι αφορά τη σύνθεση του μετοχικού κεφαλαίου και τα λογιστικά στοιχεία των επιχειρήσεων ΜΜΕ. Υποχρεωτική διαβούλευση με τους εργαζόμενους για κάθε σημαντική απόφαση.
- Επαναφορά όλων των περιορισμών που θέτει ο νόμος 2328/1995 σχετικά με την οικονομική συγκέντρωση στο χώρο των ΜΜΕ και αυστηρή εφαρμογή τους.
- Τέλος στο Αγγελιόσημο και υπαγωγή των δημοσιογράφων στο κοινό σύστημα ασφάλισης.
- Αυστηρός έλεγχος και καταστολή κάθε μορφής παράνομης και επισφαλούς εργασίας στον χώρο των ΜΜΕ.
- Απαγόρευση εργασίας δημοσιογράφων σε γραφεία Τύπου δημοσίου, άρση της δημοσιογραφικής τους ιδιότητας σε περίπτωση εργασίας σε γραφεία Τύπου ιδιωτικού τομέα.
- Ειδική φορολόγηση των διαφημιστικών εταιρειών και των πάροχων διαδικτυακών υπηρεσιών που παρουσιάζουν κέρδη για την ενίσχυση της εγχώριας πολιτισμικής παραγωγής
- Νομιμοποίηση της μη εμπορικής ανταλλαγής αρχείων στο διαδίκτυο ακόμη και για αυτά που προστατεύονται από copyright.
- Μείωση της διάρκειας της πνευματικής ιδιοκτησίας.
- Ενίσχυση της προστασίας της ιδιωτικότητας και της ανωνυμίας στο διαδίκτυο.
- Οικονομική ενίσχυση των καινοτόμων μη εμπορικών πρωτοβουλιών που αφορούν την παραγωγή και διάχυση πολιτισμικών και πληροφορικών αγαθών, τη συμμετοχική δημοσιογραφία και τον δημόσιο διάλογο.

Κάποια από αυτά τα μέτρα μπορεί να φανούν σε κάποιους υπερβολικά ή ανεδαφικά, σε άλλους ανεπαρκή και όχι αρκετά ρηξικέλευθα. Σαφώς και η συγκεκριμενοποίηση μιας αριστερής πολιτικής στο θέμα δεν θα είναι εύκολη υπόθεση και θα εξαρτηθεί από το μετεκλογικό συσχετισμό δυνάμεων.
Όμως μια τέτοια πρόταση είναι απαραίτητη και επείγουσα γιατί θέτει ως πρωταρχικό στόχο την υγιή λειτουργία της δημόσιας σφαίρας στη χώρα. Κανένας συμβιβασμός με τα κυρίαρχα ΜΜΕ στη σημερινή τους μορφή δεν είναι ευκταίος.
Η κριτική μιας προοδευτικής κυβέρνησης από τα ΜΜΕ σαφώς και είναι καλοδεχούμενη από όποια πολιτική σκοπιά κι αν προέρχεται. Με ένα όμως προαπαιτούμενο: ότι πάνω από όλα τίθεται το δημόσιο συμφέρον, κι όχι η ιδιοτελής κατάχρηση επικοινωνιακής εξουσίας.


Αντιγραφή από http://ephemeron.eu/author/smykos